Onderwaterdrainage is een manier om het waterpeil op een stuk land te regelen. In de akkerbouw wordt drainage al decennia toegepast om het peil te verlagen en water weg te laten lopen naar de sloten. “Het is de beste investering die een akkerbouwer kan maken,” zegt drainage-installateur Arjan van Drunen. “Op nat land groeien zijn gewassen niet.”
In polder Lange Weide moet drainage echter veel meer doen. Het is de bedoeling de bodem droger te maken in natte periodes, maar nog belangrijker is het om die vochtig te houden in droge periodes. “De eerste keer dat ik dat hoorde, dacht ik dat het nonsens was,” zegt Arjan. “Maar uiteindelijk was er maar één die ongelijk had, en dat was ik.”
Sinds 2004 loopt op proefboerderij Zegveld een experiment op veenweidegebied waar de drainagebuizen niet boven het grondwaterpeil liggen (zoals in de akkerbouw), maar eronder. Normaal houdt het veen de uitwisseling van water in de sloot en in het perceel tegen. De buizen verbinden het slootwater met het grondwater. Daardoor wordt het water gelijkmatiger verdeeld en kan het peil beter worden geregeld door het slootwaterpeil aan te passen. “Het water van de natte winter wordt sneller afgevoerd en de grond blijft langer nat na de droge zomer,” legt Martin van den Hoeven uit. “Je kunt dus in het voorjaar wat eerder het land op en in de herfst wat langer door. Bovendien blijft het gras beter groeien. Je wint er geen weken mee, maar één week op een half jaar weideseizoen is toch al 4 procent.”
Onderwaterdrainage in het dorp?
Bodemdaling en verzakking is behalve op het land ook in woonwijken een groot probleem. Wanneer houten funderingen droog komen te staan, gaan ze rotten. Het zou een mogelijkheid zijn om met onderwaterdrainage funderingen nat te houden, maar de aanleg daarvan is moeilijk. Arjan: “Je zou een grondwaterpeil moeten creëren in de woonwijk zonder dat het voor wateroverlast zorgt. En zie die buizen maar eens tussen de fundering door te leggen. Dat is een flinke uitdaging!”
Hoopvolle resultaten
Een jaar of acht geleden startte Melkveehouderij Van den Hoeven zijn eigen (onofficiële) experiment. Martin en zijn vader lieten drainage aanleggen op drie percelen. “Het waren onze drie slechtste percelen, die lang nat stonden. Het eerste dat ons opviel was dat de greppels droog stonden in de herfst. Het water was dus het land in getrokken.”
Het wekte de interesse van andere boeren en vader Gert, ook bestuurslid bij het Waterschap, vroeg zich af of er geen drainage kon worden aangelegd in de hele Lange Weide. Precies op het goede moment hoorde Arjan van de plannen en hij nam contact op. “Ik weet zijn eerste woorden nog: ‘Dat doe je goed.’ Ik was precies op tijd. Hij had eigenlijk alles al voorbereid.”
13 boeren, 1 systeem
Het duurde wel een jaar of vijf voordat de eerste leiding de grond in ging. Het werd een flinke operatie. Het project maakte aanspraak op innovatiesubsidies van het Waterschap en de Europese Unie. Barth drainage maakte een speciale machine die de buizen met zo min mogelijk schade aan de oppervlakte in de grond legde met over de hele polder slechts 1 cm hoogteverschil. “Want als ze niet waterpas liggen, werkt het niet.” Het is het grootste onderwaterdrainageproject van Nederland. Het gaat uiteindelijk om 310 hectare in één peilgebied tussen de Enkele en de Dubbele Wiericke, met 28 landeigenaren, waarvan 13 agrariërs.
Er wordt gewerkt met één polderpeil, geregeld door één gemaal van het Waterschap. Martin: “Je kunt tegenwoordig ook per perceel drainage aanleggen – je maakt dan gebruik van een put en een pomp in plaats van de sloot – maar dat is een stuk duurder. Nadeel van polderbreed samenwerken is dat ik in ‘de kuip’ van de polder zit. Ik ben dus de eerste die moppert dat het te nat wordt.”
De boeren werken samen met het Waterschap om het peil te reguleren. “We hebben een gewoon een WhatsApp-groep. Als ik zeg: ‘Het wordt wel erg nat’, en mijn collega’s zijn het met me eens, dan verlaagt het Waterschap het grondwaterpeil. De lijntjes zijn kort, het wordt gelijk geregeld.”
Bodemdaling gehalveerd
Al zorgt de drainage voor een langer weideseizoen, de hoofdreden voor de aanleg is om bodemdaling tegen te gaan. In het veenweidegebied zakt de bodem al sinds de ontginning van het land. Op het moment dat de oppervlakte droog komt te staan, droogt het veen uit en klinkt het in. Wanneer het weer natter wordt, zwelt het veen wel weer iets op, maar netto daalt Lange Weide elk jaar met ongeveer een centimeter. Drainage zorgt ervoor dat het grondwater minder diep wegzakt en het veen dus minder droog staat en minder inklinkt. De eerste resultaten van de proef in Zegveld suggereren een halvering van de bodemdaling. Martin: “Ik hoop dat het ook bij ons helpt, maar de drainage ligt er nog te kort om het te zeggen. Anderhalve centimeter in plaats van drie zie ik niet met mijn blote oog! Over twintig jaar ga je de verschillen pas echt goed zien.”
Uitstoot gereduceerd
De krabbel voor het systeem had Martin al gezet, toen onderwaterdrainage nog een voordeel bleek te hebben: verlaging van de CO2-uitstoot. Als het veen droog komt te staan, klinkt het namelijk niet alleen in. Veenbodems zijn van organisch materiaal, net als andere fossiele brandstoffen, en als het in aanraking komt met zuurstof, komen er CO2 en nog schadelijker broekasgassen vrij. CO2 uit veen is goed voor 2-3 procent van de totale Nederlandse uitstoot. Natter veen door drainage beperkt die uitstoot.
Een laatste voordeel is dat het slootwater mogelijk minder oververzadigd raakt met de voedingstoffen stikstof, fosfor en sulfaat, die ook uit het veen komen. Wat de gevolgen van natter veen precies zijn op de uitstoot van gassen en het loslaten van voedingsstoffen, wordt nog verder onderzocht.
Ook Arjan ziet er geen brood in om een systeem aan te leggen zonder subsidie: “Als je het alleen doet tegen de inklinking, is het een duur verhaal. Pas als het waterschap het peil niet meer kan laten meezakken met de bodem, is het een noodzaak.” Wel ziet hij mogelijkheden in de CO2-reductie die het teweeg brengt. “Misschien dat daar een verdienmodel in zit.”
Nieuwe technieken
Toch hebben Martin en Arjan er vertrouwen in dat onderwaterdrainage een mooie toekomst tegemoet gaat. Arjan: “De techniek ontwikkelt zich snel. Met de kennis van nu lijken de eerste proeven in Zegveld knullig. Dat geldt eigenlijk ook al voor de eerste percelen van Van den Hoeven, terwijl we er toen trots op waren.” Martin: “Wat er nu mogelijk is, dat hadden we tien jaar geleden niet kunnen bedenken. Mijn eerste drie percelen waren een trigger voor andere boeren, Lange Weide kan dat zijn voor andere polders. Iemand moet de eerste stap durven maken.”
Investering de moeite waard?
Goed voor de bodem, de weide en het klimaat; onderwaterdrainage lijkt een wondermiddel. Ook Martin ziet het brede belang: “Iedereen heeft baat bij de drainage. Anders moet je kiezen: de dijken omhoog of alle dorpen in een meer en een moeras zonder koeien. Onderwaterdrainage levert tijdwinst op om nog betere oplossingen te vinden.”
Tegelijkertijd hangt er ook een prijskaartje aan. En kun je je afvragen of je dit van boeren kunt vragen. “Het is een hele pittige investering, zo’n 3000 euro per hectare. En als je per perceel werkt komt daar nog 1000 euro bij. Ik heb 50 hectare, dus reken maar uit.” Over de rendabiliteit kan Martin kort zijn: “Die paar dagen die je ermee wint, zijn het niet waard. Zolang het Waterschap belooft dat we droge voeten houden, boeit het agrariërs niet of ze op vier of tien meter onder NAP liggen.”
Ben je agrariër? Misschien is onderwaterdrainage dan ook gunstig voor jou. Met subsidie kan het een interessante investering zijn.
In polder Lange Weide nabij Driebruggen ligt sinds 2018 450 kilometer aan onderwaterdrainage. De eerste resultaten zijn hoopvol, de weides lijken in betere staat, al is het nog te vroeg om definitieve conclusies te trekken over bodemdaling en CO2-uitstoot.
Onderwaterdrainage is een manier om het waterpeil op een stuk veenland beter te regelen. Het moet het weideseizoen verlengen, bodemdaling stoppen en CO2-uitstoot verminderen.
